معیار ارزیابی و ارزش گذاری یک برنامه ، یک عمل ،یک دولت و یک شخص به
پایان و نتیجه کار آنهاست. این اصل قرآنی و علمی به صورت ضرب المثل در کار و
کاسبی مردم راه پیدا کرده است .ضرب المثل مشهور" جوجه را آخر پاییز می شمارند"
روزانه ورد زبان مردم است و از این اصل گرفته شده است.
امام صادق(علیه السلام)از جدّش امیر مومنان على(علیه السلام) چنین نقل مى کند:
«حَقِیقَهُ السَّعادَهِ اَنْ یَخْتِمَ لِلْرَّجُلِ عَمَلُهُ بِالسَّعادَهِ وَ حَقِیقَهُ الشَّقاوَهِ اَنْ یَخْتِمَ لِلْمَرْءِ عَمَلُهُ
بِالشِّقاوَه؛حقیقت سعادت این است که، آخرین مرحله زندگى انسان با عمل سعادتمندانه اى
پایان پذیرد، وحقیقت شقاوت این است که آخرین مرحله عمر با عمل شقاوتمندانه اى خاتمه یابد».1
حضرت در این حدیث مردم را به دو گروه تقسیم می کند و گروه سومی در نظر نمی گیرد و آن دو گروه
یکی به عنوان سعید و سعادت مند که با آرم عاقبت به خیری شناخته می شوند یعنی تمام امکانات و وسائل
ضروری بعد از مرگ خود را فراهم کرده و در آخرت بر سر سفره عقاید و اعمالش مهمان است .
گروه دوم گسانی هستند که هنگام مرگ دست شان خالی است و حسرت پایان کار آنهاست.
از فحوی این حدیث سرنوشت جوامع هم مشخص می شود و حکومت و جامعه سعادتمند آن است که
پایان قابل قبول و خوشی برای مردمش ذاشته باشد.چون جوامع از طرفی از تک تک افراد و کارهای آن
جامعه درست شده و از طرف دیگر هم جامعه دارای مرگ ورشد و نمو است . قرآن به هر دو جامعه اشاره
دارد و آنها را به این دو گروه تقسیم کرده است؛ مثل جامعه صالح یا طالع ،ظالم یا عادل و... از بعضی
جوامع به نیکی نام میبرد و از بعضی نام ننگ آنها ذکر می شود.
به هر حال پیام صریح این روایت این است که : مرحله نهایى عمر انسان و اعمال او، بیانگر سعادت
و شقاوت او است.
هرکس سعادت و شقاوت را می خواهد بشتاسد باید زانو ادب در پای منبر حضرت امیر بزند تا
سعادت اصلی را از یدلی و مشابه به نشان نشان دهد.
1-بحار الانوار»، جلد 5، صفحه 154، حدیث 5
